LEVEN ALS GOD IN BLANDEN


Informatie over het boek te verkrijgen bij de auteur Jean Binon jean.binon@kuleuven.be  

Belangrijkste behandelde thema’s:

-       Hoe evolueerde Blanden van een klein landbouwersdorp, een bosdorp en een garnizoensdorp naar een voorstedelijke gemeente van Leuven? Welke beroepen kende men vroeger in Blanden?

-       De familie stond centraal. Welk statuut hadden kinderen en ouderen? De auteur vertelt over het reilen en zeilen van vele families uit Blanden.

-       De invloed van de kerk en op de groeiende secularisering en pluralisering. De betekenis van de pastoor, de burgemeester, de onderwijzer, de dokter, de notabelen? De rol van het verenigingsleven zoals die van de harmonie,…

-       Originele informatie uit de correspondentie van zijn ouders tijdens de mobilisatie en de krijgsgevangenschap van zijn vader in Duitsland,  …

“Een prachtig en boeiend boek. Vlot geschreven, met zin voor humor, rijk gedocumenteerd (meer dan 200 vooral originele foto’s, authentieke documenten en ongeveer 450 voetnoten) en zin voor detail. Toch licht verteerbaar en zeer aangenaam om te lezen.

Dit boek is niet alleen interessant voor echte Blandenaren, ook iedere andere Vlaming zal er zich in herkennen. Ook voor niet-Blandenaren zal het sappig dialect, dat de tekst als een sprankelend frisse klankband begeleidt, dikwijls een glimlach op het gezicht toveren.

De auteur, Jean Binon, is emeritus gewoon hoogleraar aan het Interfacultair Instituut voor Levende Talen en aan de Letterenfaculteit van de KU Leuven, lid van de Geschied- en Heemkundige Kring Oud-Heverlee. Hij werd geboren in 1941 op de taalgrens, in de Château de Namur in Blanden, een vroegere afspanning, die een bruggenhoofd vormde tussen Vlaanderen en Wallonië. Het Blandens dialect is zijn echte moedertaal.
  
​Het boek is een uitgave van de Geschied- en Heemkundige Kring Oud-Heverlee.
Met de steun van de gemeente Oud-Heverlee.

Contact Geschiedkundige Kring: erfgoedmeerdaal@hotmail.com
Rekening van de Geschied- en Heemkundige Kring Oud-Heverlee BE04 7340 3038 2631
​                           
Mentaliteitsgeschiedenis en CONTEXTUELE DIALECTOLOGIE
Zoals zovele dialecten is het Blandens ook stilaan aan het verdwijnen. Om dit stukje kostbaar taalpatrimonium te bewaren en omwille van de couleur locale doorspek ik mijn betoog ook geregeld met een vleugje Blannes. De bedoeling is het Blandens discours in zijn natuurlijke context weer te geven en het dialect op natuurlijke wijze in de mentaliteitsgeschiedenis te integreren. Contextuele dialectologie dus, wat precies door Rob Belemans wordt geïllustreerd in het kaderstuk aan het begin van dit artikel.
 
Macrostructuur Hoe bepaalt men de nomenclatuur? Welke trefwoorden moeten er in zo’n dialectwoordenboek worden opgenomen?
Bij gebrek aan corpus moet alles zuiver manueel en artisanaal gebeuren. Het is niet mijn bedoeling een wetenschappelijke, exhaustieve dialectologische studie te maken van het Brabants dialect dat het Blannes is. Ik beperk me tot het meest specifieke, tot wat het minst transparant is, tot wat ‘lexicologisch en fonologisch sterk van de standaardtaal afwijkt’, tot wat de jongeren en/of de inwijkelingen wellicht niet meer zullen begrijpen. De gesproken taal begrijpen, daar komt het op aan.
Dit wil uiteraard niet zeggen dat alles exclusief Blandens is. Voader, moder, breu, zuster, zijn volledig transparant en hoeven dus niet in ons Woordenboek van het Blannes te worden opgenomen.
Wie weet er nog wat schossem is, wat slefke betekent en waarvoor een oarketa dient? Wie kent de betekenis nog van de uitdrukking met de koei noa de vère goan? Wie begrijpt wat de uitspraak: ‘Onz Angèle goa noa den AB8 en onze Frans noa de nattené’ betekent?9
Die woorden, woordcombinaties en uitdrukkingen registreren we dus wel.
De keuze is beperkt en vrij subjectief. We focussen ons dus op wat niet evident is, wat verschilt van het Algemeen Nederlands en van andere dialecten.
Microstructuur Welke informatie moet elk artikel bevatten? Welke informatie kan je vinden bij elk trefwoord? • Trefwoord plus de grammaticale categorie (substantief, adjectief,…). We geven geen fonetische transcriptie, omdat dit drempelverhogend werkt. Hopelijk geeft de benaderende wijze van het Blannes te noteren voldoende ‘uitspreekbare klankkleur’! • De etymologie, voor zover ze relevant is en de verstaanbaarheid bevordert • Het meervoud en het verkleinwoord, indien relevant. Dit is nodig in een receptiewoordenboek.10 Het is niet omdat men nen oot/hoed verstaat dat men het woord oeies/hoeden of oeike/hoedje begrijpt. Hetzelfde principe geldt ook voor de werkwoorden. Daarom zou men eigenlijk aan een woordenboek een grammatica moeten toevoegen met de vervoeging van alle werkwoorden. Het is niet voldoende koume/komen te begrijpen om bijvoorbeeld de werkwoordsvormen kwampe of kwempe te herkennen als de verleden tijd van koume. • Een equivalent in het Algemeen Nederlands of een definitie • De belangrijkste specifieke woordbetekenissen in het Blannes • Een significante voorbeeldzin in het Blannes om de gebruikscontext, het discours te illustreren waarin het woord of de lexicale eenheid wordt gebruikt. Bij gebrek aan transcripties van echte dialogen hebben we geprobeerd voorbeeldzinnen te reconstrueren die zo authentiek mogelijk klinken en die in die bepaalde context door geboren en getogen Blandenaren gebruikt werden of zouden gebruikt kunnen worden. • Courante, specifieke woordcombinaties en uitdrukkingen bijvoorbeeld Vrumd/vreemd wordt vaak gecombineerd met sout/soort, vergelijk vrumde sout en vroeger met biechtvader ne vrumden biechtvoader. Die woordcombinatie is samen met de biechtvaders verdwenen. • (Para)synoniemen): woorden met ongeveer dezelfde betekenis • Antoniemen, woorden met een tegengestelde betekenis worden soms vermeld, indien relevant, bijvoorbeeld MANSMINS/MANSLEE <-> VRAMINS/VRALEE • Culturele informatie: DIPOA(S) (munitiedépôt). Daarom worden ook een paar woorden in het Algemeen Nederlands behandeld zoals RUSTEND (onderwijzer) en UED (u edelen, uitsluitend gebruikt in doodsbrieven.
Niet alleen aan de woordenschat moet men de nodige aandacht schenken, maar eveneens aan een aantal andere aspecten, die deel uitmaken van het dialect, zoals: • geijkte uitdrukkingen, clichés, stereotiepe en rituele communicatieformules • gevleugelde woorden en uitspraken • originele, one shot metaforen • uitdrukkingen gebaseerd op paard en span 
Beroepen vroeger en nu: de biersteker levert aan huis.
• courant vervormde woorden en uitdrukkingen • eufemismen, verzachtend taalgebruik • bevestigingsstrategieën • persoonsnamen (antroponiemen): familienamen en voornamen, Blandense bijnamen (pseudoniemen) • plaatsnamen (toponiemen) • Latijnse namen.
Een dialect spreken, in een dialect communiceren is meer dan woorden of woordcombinaties uit het Standaardnederlands met een dialectisch accent uitspreken. Dialect is meer dan dat. Het is een andere manier van denken, het is eigenlijk een tweede taal. Het betekent binnentreden in een andere cultuur, die men zich moet eigen maken: geijkte uitdrukkingen, clichés, plaatsnamen, persoonsnamen, de juiste bijnamen gebruiken, de geëigende communicatieformules en –strategieën beheersen. In het dialect zegt men niet alleen andere dingen, men zegt de dingen ook anders. Daaraan zal ik aandacht besteden in mijn Blandens woordenboek.
Velen zijn in staat een lokaal accent (West-Vlaams, Limburgs, …) na te bootsen, maar dat is maar een deelaspect van het verhaal. Dit betekent niet dat ze in staat zijn dialect te spreken, de cultuur van het dialect onder de knie hebben, zoals de echte autochtonen.
Zo kan men bijvoorbeeld de zin: ‘Het beviel me niet, ik beleefde er geen plezier aan’ omzetten in het beveel me ni, ...maar zo zou een Blandenaar dat nooit zeggen. Awel, tgink me niks af, tstond me ni oan, kveel der niedin, dat is eerder een typische manier om dit gevoel van onbehagen weer te geven in ons dialect. Hierbij een ander voorbeeld: Mijn echtgenote Chantal werkte bij de NMBS. In de lente heeft ze het bericht ontvangen dat  ze waarschijnlijk werkloos wordt. Ze heeft nochtans een goede opvoeding genoten en ze is meertalig. Men vra Chantal werkt baai den NMBS. In de lente ei zet bericht gekreige dazoepneef werkleus weud. Zè nochtans een goei opvooding gad en zes miertoaleg.
Zo klinkt de gewone omzetting van die zin, maar met een dialectisch accent. In het Blannes zou men deze zin nochtans anders formuleren: Ons Chantal/dons/dei van ons/mennen alleven traboek es on den ijzeren weg. In den eitkom ei ze teining gekreige da ze wei/vroem/oepneef van teen neige zonder werrek zit/ ze 
vroem on den dop es. Zes pertang go gelied/zè pertang een goei gelietèt en ze kinduir toale! 
Dit is een totaal ander discours!
Algemene Conclusie Mentaliteitsgeschiedenis schrijven volgens de hoger beschreven antropologische benadering, en waarbij ook het dialect harmonisch en structureel wordt geintegreerd, is misschien een middel om te innoveren in de heemkundige literatuur. Daarbij hoort uiteraard een rijk en origineel iconografisch materiaal. De combinatie van wetenschappelijk onderbouwde mentaliteitsgeschiedenis, fotoreportage en dialectologie schijnt de lezer in ieder geval aan te spreken. Om dit alles aantrekkelijk voor te stellen, moet je natuurlijk een beroep kunnen doen op professionele opmaakdeskundigen, ja op echte opmaakkunstenaars, op scherpzinnige correctoren, bereidwillige en deskundige informanten en op de goede vrienden van je Geschied- en Heemkundige Kring. Dat geluk hadden wij.
Jean Binon Geschied- en Heemkundige Kring Oud-Heverlee
Verschenen in 'Bladwijzer' 19-2017
INHOUDSTABEL

LEVEN ALS GOD IN BLANDEN! Mentaliteitsgeschiedenis van een Vlaams-Brabantse taalgrensgemeente met een Woordenboek van het Blandens dialect. 
Auteur: Jean Binon                                                        

LES TRENTE GLORIEUSES: 1945-1975                                                                      
HISTORISCHE CONTEXT: het sleuteljaar 1941                                          

1. BLANDEN VROEGER EN NU                                                                                                      
TIJDSLIJN VAN BLANDEN                                                                                             1.1. BLANDEN, VAN BOSDORP TOT VOORSTEDELIJKE GEMEENTE VAN LEUVEN                                                                                               1. 2. VAN AGRARISCHE, PLATTELANDSMAATSCHAPPIJ NAAR VERSTEDELIJKTE GEMEENTE                                                                            
1.3. BEROEPEN VROEGER EN NU                                                                 
2. NIET HET GEZIN MAAR DE FAMILIE STOND CENTRAAL                                      
- LAAG-BLANDEN:
  JEAN BINON            
  ACKERMANS                                                                            ADAMS                                                                              JULES BINON                                                                           ELAERTS                                                                         GOEDHUYS                                    
  HAINE,                                             
  LISAK en CISKA                                                                     VANAUTGAERDEN                                                                   VANDEN EYNDE
- HOOG-BLANDEN:            
   VANDOREN                                                            
   VAN HAELEWYCK                                                    
   VRANCKX                                                                     3. HET STATUUT VAN KINDEREN EN OUDEREN                     
4. “TOEN DE KERK NOG IN HET MIDDEN STOND”                     5. OVERDOSIS: HET INTERNAATSLEVEN IN DE JAREN VIJFTIG                              
6. IN DE PERIODE VAN HET FLANDRIA CATHOLICA                                     
7. MACHTSAFSTAND: DAG MIJNHEER PASTOOR,  MIJNHEER DEN INSPECTEUR, MIJNHEER DOKTOOR…!                           
8. ONZEKERHEIDSVERMIJDING: ZA MET DOON OF ZA MET NIE TOON?              
9. INDIVIDUALISME <-> COLLECTIVISME: ALLES VOOI MIJ ENNIKS VOOI ENANDER?                                                               10. MASCULINITEIT <-> FEMINITEIT: MANSLEE? VRALEE?                                       
11. RUIMTE: “EEDER T’ZIJN. IK BLIJF OEP T’MIJN EN GIJ OEP DAAF !! 
-  LAAG-BLANDEN: De Château de Namur en de familie Binon                
ALEXANDER BINON                                                                         ALEXANDRINE BINON                                                                       JEAN HUBERT BINON                                                                     CLEMENTINE VAN ESPEN                                                MARIE BINON                                                                               JULIE VANDEZANDE (TANTE JULIE)  MARIA VANDERSTAPPEN (MARIA                           VAN AMELEE)   GERMAINE VRANCX                                       ARMAND GEYSEGOM                                                                OORLOGSVERHALEN (JOMMEKE en JEANNEKE)           NONKES EN TANTES                                                                         ADOLPHE BINON (NOENKEL DOLF)                                       JEANNE BINON (TANTE JEANNE)                                 GERMAINE BINON (TANTE GERMAINE)                                     HERMAN BINON (NOENKEL MAGNE)                                            
FERDINAND BINON (NOENKEL FERDINAND)                             MARIE BINON (TANTE MAREE VAN VEUST)                  
- DE NAAMSESTEENWEG
DEVIJVER                                                                    
 PARTON                                                                                   - DE BIERBEEKSTRAAT                                                       RONDOU                                                                MEULEMANS                                                                                     
DE FAMILIE COPPENS                                                - HOOG-BLANDEN                                                                   FLORENTINA LOONBEEK (BOMMA)                                   LAURENT VAN ESPEN (PETER)                                           JOSEPH VAN ESPEN (NOENKEL)                                         ALFONS VAN ESPEN (NOENKEL FONS)                               ELIDDA VAN HERCK (TAINKE LIDDA)                               LAURENT EN FLORA VAN ESPEN                                                  
12. “GOD GAF DE AFRIKAAN DE TIJD EN DE EUROPEAAN DE KLOK”!                
TIJDSORIENTATIE/TIJDSPERCEPTIE:                                       13. ACTIVITEITENKALENDER: TWEUD TEID DAMER EET GOIN TEIGE ZEIE
14. VERENIGINGSLEVEN    DE WEERGALM VAN MEERDAEL                                   
15. ALGEMENE CONCLUSIES                                                         

16. BLANNES EN SCHEUVLOMS VROEGER EN NU                                                                 INLEIDING                                                                                       
DIALECT: TROEF OF HANDICAP                                             
MET Z’N ALLEN NAAR NICOLE                                                                                     
OEP Z’N BLANNES IS NOG GEEN BLANNES                                  
DANDER                                                                        
BLANNES, ABN EN                                           VERSCHILLEN                                                                     GELIJKENISSEN                                                                INVLOED VAN ANDERE TALEN                                          DUITS                                                                                                  FRANS                                                                                                   ENGELS                                                                                               CONCLUSIE                                      HOE WAS DE SITUATIE TIJDENS ONZE JEUGD?                NEDERLANDS-BLANNES                                                           NIEUWE WOORDEBETEKENISSEN                                           NEOLOGISMEN                                                                         AFGELEIDE WERKWOORDEN                                                   FUNCTIONELE NEOLOGISMEN            
  NEDERLANDS EN FRANS VROEGER EN NU


BLANNES WOORDENBOEK                                                     ENKELE SPECIFIEKE KENMERKEN VAN HET BLANNES   GEIJKTE UITDRUKKINGEN                                                   GEVLEUGELDE WOORDEN                                                   ORIGINELE ONE SHOT METAFOREN/UIT UITDRUKKINGEN MET PAARD EN SPAN      
COURANTE VERVORMDE WOORDEN                                     EUFEMISMEN                                                                       BEVESTIGINGSSTRATEGIEËN                                            
PERSOONSNAMEN            
IDENTIFICATIE VAN PERSONEN                                              VOORNAMEN                                                                                    
BLANDENSE BIJNAMEN/PSEUDONIEM
LATIJNSE NAMEN                                                                   PLAATSNAMEN                                                                                                 
HOE ZEGT MEN HET IN HET BLANNES?                                                                      

WOORDENBOEK VAN HET BLANDENS DIALECT

BIBLIOGRAFIE                                                                                 SITOGRAFIE